SAĞLIKLI ŞEHİRLERDE YAYA HAKLARI

Biraz sloganvari olacak ama “sağlıklı şehirlerde her şey yayalar içindir” dersek bırakın yanlış bir şey söylemeyi, gerçeğin ta kendisini ifade etmiş oluruz. Konya’nın sağlıklı bir şehir olması için çaba harcamayı ekmeğini yediğim, suyunu içtiğim bu şehre karşı borç addeden bir kişi olarak önemine inanmam nedeniyle köşemizin alışageldiğiniz formatından sapmayı göze alarak “yaya hakları”nı gündeme getirmek istiyorum.

YAYA HAKLARI

Yaya kaldırımları yayalarındır. Bu nedenle;

-Bütün yerleşim merkezlerinde, özgün ve yaygın yaya kaldırımı ağının bulunması, en temel yaya hakkıdır.

-Bütün yerleşim alanlarında yaya kaldırımlarının yapımı zorunludur.

-Araçlar yaya kaldırımına park edemez.

-Kaldırımlar üzerindeki bütün fiziki ve toplumsal engeller, serbest yürüyüşü aksatmayacak biçimde düzenlenir.

-Yayaların egzoz gazlarıyla zehirlenmemesi, gürültüyle rahatsız olmaması, üzerine çamur, toz, v.b. şeylerin sıçramaması için önlemler alınır.

Kent merkezi yaya bölgelerinindir. Bu nedenle;

-Toplu taşım dışındaki araçlar, merkeze girmekte özenle kaçınır.

-Yaya bölgeleri, giderek bütün merkezi kapsayacak biçimde genişletilir.

-Yaya bölgeleri her türlü motorlu araçtan kesinlikle arındırılır.

-Yayalar, bu bölgeleri, kentsel etkileşim, kültürel etkinlik ve alış-veriş için özgün bir biçimde kullanır.

Yaya geçitlerinde üstünlük, mutlak olarak yayalarındır. Bu nedenle;

-Yayaların gereksindiği kadar sık, yaya geçidi sağlanır. Yaya geçitleri işaretlenir ve buraları, hiçbir biçimde, araçlar tarafından işgal edilemez.

-Yayalar için yeşil ışık süresi, gerekli yürüme süresine göre ayarlanır.

-Zemin katı yayalarındır. Genel kural olarak, yayalar, üst ve alt geçitlere zorlanamaz.

-Herkesin, istediği yerlere, yaya yollarından gitme hakkı vardır.

-Bu nedenle kentlerde, motorlu trafik altyapısından tamamen ayrı, sırf yayalar için, yollar yapılır.

-Her çocuğun okula, yaya yolundan güvenlik içinde gitmesi sağlanır.

-Kent yönetimi, yaya yolunu hizmet ve tesislerle donatır.

-Yaya yoluna paralel, bisiklet yolları yapılır.

-Yaya ve bisikletli ulaşım, kitle haberleşmesi ile ve yer özendiricilerle desteklenir.

Kent yaşamın gerçek sahibi yayalardır. Bu nedenle;

-Yayalık, insanlar arası iletişimi artırıp kentsel kültüre katkıda bulunduğu için , desteklenir ve özendirilir.

-Yayalar, yerel yönetimlerle birlikte, yayalık haklarını savunabilecek, şikayetlerini iletecek bir örgütlenme geliştirilir.

-Trafikle ilgili kararlar ve polisler, yayaların haklarını da gözetir ve korur.

-Yaya altyapısının, gece-gündüz bakımlı, temiz ve aydınlık tutulmasını, onarılmasını, yayaların katkılarıyla yerel yönetimler yapar.

-Ve yayalar, kaldırımlar, yaya bölgeleri, yaya yolları, yaya geçitleriyle ilgili kararların alınmasına katılmak hakkına sahiptir.

***

Aşağıda bir örneğini vereceğim “Yaya Hakları Bildirisi” bizim ülkemizde, bizim vatandaşlarımızca hazırlanmış ve o vatandaşların yaşadığı belediyenin başkanı tarafından da imzalanmıştır. Önceki dönemlerden birinde o zamanın Büyükşehir Belediye Başkanı’na yayalara ait olan kaldırımların esnaf tarafından işgalinden yakındığımda Başkan’ın söylediği sözler hala kulaklarımda çınlar: “Doktor Bey, esnafa kaldırımın üçte şu kadarı sizin, üçte bu kadarı bizim dedim ve onlarla anlaştım. Benim için bu mesele bitmiştir.” Sayın Başkan’ı anlamıştım. Oy kaygısı vardı ve bu kaygısını bir yaya olarak benim hakkımı esnafa peşkeş çekerek gidermeye çalışıyordu. O sözleri söylediği sıralarda kendince yaptığı bu anlaşma sayesinde kaygıdan kurtulmuştu, ama ilk seçimde -eminim benim hakkımı peşkeş çektiği esnafın oylarıyla- saf dışı edildi. Şimdi o makamda, o koltukta oturanlar da ilk seçimde saf dışı edilmek istemiyorlarsa kimsenin hakkını kimseye peşkeş çekmemeliler, “Konya Yaya Hakları Bildirisi”nin hazırlanmasına ön ayak olmalılar, imzalarını koymalılar ve gereğini yapmalılar.

YAYA HAKLARI BİLDİRGESİ

Yayalığın Tanımı ve Kapsamı

- Yayalık, yürüyebilen her insanın doğal ve ortak niteliğidir.

- Yürüyemediği için tekerlekli sandalye gibi araçlar kullanmak zorunda olan özürlüler de yaya sayılır.

- Bisiklete binmek de, yürümek gibi, insanın kendi fiziki gücüne dayandığı için tekerlekli yayalıktır.

- Bütün yerleşim alanlarında, motorlu taşıtlar tarafından taciz edilmeden, herhangi bir fiziki ve sosyal engel ile karşılaşmadan, yaya olarak bir yerden bir yere ulaşmak gezmek, dolaşmak, yaya haklarının temelini oluşturur.

- Yayalığın kabul edilebilir tek engeli, mesafedir.

- Yayalık kimseye zarar vermeyen, çevreyi kirletmeyen, kaynak tüketmeyen, sosyal ilişkileri geliştiren ve insanın kendi sağlığına yararlı bir ulaşım biçimi olduğundan kent yaşamında göz ardı edilemeyecek bir gereklilik sayılır.

Yaya Kaldırımları ile İlgili Haklar

- Bütün yerleşim alanlarında yaya kaldırımı ağanın bulunması, en temel yaya hakkıdır.

- Motorlu taşıt trafiğine açık kent içi yollarda yaya kaldırımı yapılması zorunludur.

- Yaya kaldırımları sadece yayalara aittir; motorlu taşıt park yeri olarak kullanılamaz; satış ve teşhir için işgal edilemez.

- Yaya kaldırımları, yaya trafiği için yeterli genişlikte ve fiziki durumu ne olursa olsun yayanın iniş çıkışını zorlaştırmayacak yükseklikte yapılır.

- Yaya kaldırımlarında, özürlüler için gerekli fiziki düzenlemeler de yapılır.

- Yaya kaldırımları üzerindeki kamu hizmetleri ile ilgili donatılar, yaya trafiğini aksatmayacak şekilde düzenlenir.

- Hiç kimse, yaya kaldırımları üzerinde yaya trafiğini aksatacak ve yayaları tehlikeye maruz bırakacak herhangi bir fiziki durum oluşturamaz.

Yaya Geçitleri ile İlgili Haklar

- Motorlu taşıt trafiğine açık kent içi yollar üzerinde, yayaların ihtiyacını karşılayacak kadar yaya geçidi yapılır.

- Genel kural olarak, yayalar hemzemin geçitleri kullanırlar; üst geçitleri tırmanmaya, alt geçitlere inmeye zorlanamazlar.

- Yaya geçitleri işaretlenir; ışıklı ve gerektiğinde sesli sinyalizasyon sistemi ile donatılır.

- Yaya geçitlerinde yayalar için yeşil ışık süresi, yürüyüşü en yavaş olan yayanın geçiş süresine göre ayarlanır.

- Motorlu taşıtlar yaya geçitlerinde kesinlikle park edemezler.

Yaya Bölgeleri ile İlgili Haklar

- Genel kural olarak, kent merkezleri yaya bölgeleridir

- Kent yaşamının odağı olan kent meydanlarında yayalığın sınırlandırılması kabul edilemez.

- Konut bölgesi olan mahallelerin sokaklarında motorlu taşıt trafiği kısıtlandırılır.

- Yaya bölgelerinin bütün kent merkezlerini kapsayacak şekilde genişletilmesi ve toplu taşıma araçları dışında bütün motorlu taşıtlardan arındırılması, kent planlamasının genel ve değişmez hedefidir.

- Yayalara ayrılmış bölgelere, acil müdahale gerektiren durumlarda kamu hizmeti gören araçlar dışında hiçbir motorlu taşıt kesinlikle giremez.

Yaya Yolları ile İlgili Haklar

- Yayaların, motorlu taşıtlara binmek ve onlardan sakınmak zorunda kalmadan, bir yerden bir yere sadece yayalara ayrılmış yollardan ulaşma hakkı vardır.

- Kentlerde, motorlu taşıt yollarından tamamen ayrı, sadece yayaların kullanımı için ‘tercihli yollar’ yapılır.

- Yaya yollarına paralel bisiklet yolları bulunur.

- Yayalar ve bisikletliler, kendilerine ayrılmış yollardan güvenlik içinde ve serbestçe istedikleri yere ulaşabilirler.

- Yaya yollarının aydınlatılması, yaya ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde donatılması, bakımı ve onarımı, kent yönetimlerinin görevidir.

- Yaya yollarında, özürlüler için gerekli fiziki düzenlemeler de yapılır.

Bu konuda başka ulusal ve uluslararası belgeler de var. 1988’de Avrupa Parlamentosunca kabul edilen Avrupa Yaya Hakları Bildirgesi gibi. İlgili duyarlarsa yetkililere iletebiliriz.

Karayolları Trafik Kanunu'nda ve Karayolları Trafik Yönetmeliğinde Kaldırım

2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu'nda ve Karayolları Trafik Yönetmeliğinde “yaya kaldırımı” şöyle tanımlanıyor:

“Karayolunun taşıt yolu kenarı ile gerçek veya tüzel kişilere ait mülkler arasında kalan ve yanlız yayaların kullanımına ayrılmış olan kısımdır.”

Türk Standartları Enstitüsü'ne göre kaldırımlarda aranacak nitelikler

Türk Standartları Enstitüsü tarafından yayınlanan “Şehir İçi Yollar - Yaya Kaldırımı Koruyucu Engelleri - Tasarım Kuralları" El Kitabı”na göre, kaldırımlarda aranacak nitelikler şöyle sıralanıyor:

-Kısmen hemzemin kesişmeli, yarı erişme kontrollü çevre yollarında, yaya kaldırımı genişliği en az 1.50 metre olmalı.

-Yaya kaldırımı yapılması gerekli olmayan hallerde 0.75-2 metre genişliğinde banket yapılmalı.

-Bölge bağlantı, bölge içi toplayıcı, bölge içi ve servis yollarında taşıt yolunun her iki tarafına en az 2 metre genişliğinde yaya yolu yapılmalı.

-Ön bahçesiz yapı düzenine sahip yollardaki yaya kaldırımı, en az 2.50 metre genişliğinde, yaya trafiğinin yoğun olduğu ticaret, büro, resmi daireler gibi benzeri kullanımların yer aldığı merkezi iş bölgelerinde ise yaya kaldırımı genişliği, en az 5 metre olmalı.

-Yol genişliğinin el vermediği hallerde 3 metreye kadar genişlik inebilir. Ancak şehrin yapılaşmasına açık meskun alanlardaki yollarda yapılacak yeni düzenlemelerde yaya kaldırımı genişliği 1 metreden az olamaz.

-Yaya kaldırımında yayanın emniyetle yürümesine mani olacak çiçeklik, taş veya demir gibi her türlü engellerle, elektrik direği, trafik işaret direği, ilan levhaları ağaç ve benzeri elemanlar bulunmamalıdır.

-Yaya kaldırımında bordür taşı üst seviyesi taşıt yolu üst kaplamasından en fazla 0.15 metre yükseklikte olmalıdır.

-Yaya kaldırımının eğimi yüzey sularının akıtılması için taşıt yoluna doğru yüzde 2-3 oranında olmalıdır.

-Bordür taşı 0.70 metre ile 1 metre boyunda ve 0.15-0.20 metre genişliğinde olmalıdır.

-Yaya kaldırımı, parke taşı, beton döşeme blokları kolay sökülüp tekrar kullanılabilir malzemeyle kaplanmalıdır.

-Yaya kaldırımı üzerine yapılan alt yapıya ait rögar, baca kontrol ve benzeri tesislerin kapakları kaplama yüzeyiyle aynı düzlemde olmalıdır. Ayrıca, yayanın ayağının takılacağı beton veya demir baba veya diğer herhangi bir çıkıntı, bitmiş kaplama taşında topukların girebileceği genişlikteki delikli yüzeylerden kaçınılmalıdır.

KALDIRIM STANDARDI (TS 7937)

Türk Standartları Enstitüsü (TSE), yaya kaldırımlarına ilişkin belirlediği standartlar şöyle:

İş bölgelerinde, yaya kaldırımı genişliğinin en az 5 metre, bordür taşının ise 0.70-1metre boyunda ve 0.15-0.20 metre genişliğinde olmalı. Kaldırım yüzeyinde ise ayakların takılacağı çıkıntılar ve delikli yüzeyler bulunamaz. Ön bahçesiz yapı düzenine sahip yollardaki yaya kaldırımı, en az 2.50 metre genişliğinde, yaya trafiğinin yoğun olduğu ticaret, büro, resmi daireler gibi benzeri kullanımların yer aldığı merkezi iş bölgelerinde ise yaya kaldırımı genişliği, en az 5 metre olmalı.

Kaldırım aranıyor!

Güzel Türkiye'mizin unutulmaya yüz tutmuş güzelliklerindendir kaldırımlar. Kim duygulanmaz ki o eski günleri hatırlayınca? Kaldırımlarda güle oynaya yürüyen çocukları, bebeklerini gezdiren anneleri, akıllarında binbir farklı hedef ile hızla yürüyen insanları? Günümüzde ise kaldırımların önemi unutulmuş durumda; kaldırımlara çocuklar yerine ticarethaneler, otomobiller, elektrik direkleri, çöp tenekeleri hakim.

"Şaka bir yana", demek isterdik ama, bu işin şakası yok. Ülkemizde kaldırımlar gerçekten "kayıp" durumda. Kaldırım adı altında yapılan yan yana dizilmiş taşlar, bırakın engelli ve yaşlı vatandaşlarımız için uygun şartları taşımayı, normal vatandaşların bile doğru düzgün yürümesine imkan vermiyor. Bu günceyi kurmaktaki amacımız, kaldırımların içler acısı halini gözler önüne sermek, çözüm bekleyen sorunları ortaya koymak. Siz de şehrinizdeki kayıp kaldırımların fotoğraflarını bize e-posta yoluyla gönderek engelsiz kaldırımların inşasında rol alabilirsiniz.

Nasıl destek olabilirim?

Kaldırım Bunun Neresinde projesi ile Türkiye'nin her şehrindeki kaldırımlar ile ilgili eksiklikleri ortaya koymak, sık sık değişen kaldırımların bir sonraki sefere yaya haklarına uygun, engelli ve yaşlı vatandaşlar düşünülerek yapılmasını sağlamak istiyoruz.

Siz de semtinizdeki sorunlu kaldirimlarin fotoğraflarını çekerek bize gönderebilir, ülkemizin yaşam alanlarının olumlu yöndeki değişimine destek olabilirsiniz. Fotoğraflarınızı ister tosagem@gmail.com adresine, ister Flickr grubumuza gönderebilirsiniz. Gönderdiğiniz fotoğrafların güncel olmasına ve mesajınıza şehir/semt bilgisini eklemeye dikkat ederseniz seviniriz.

Buna ek olarak,

• Afiş ve web banner'ları tasarlayabilir;
• Web sitenizden link verebilir;
• Projeyi arkadaşlarınıza anlatabilir;
• Yerel yöneticilerinize e-posta göndererek neler yaptıklarını sorabilirsiniz.

Teşekkürler!

Geçilmez geçit

Burada tramvay yolu olduğu için karşıya geçilebilecek yerler sınırlı. Yapılan yanlış işler yüzünden o sınırlı yerlerden geçmek de iyice zorlaşıyor. Kaldırımın yüksekliği gereğinden fazla olduğu için buradan bebek arabası ile geçmeye çalışan vatandaşlar bile zorlanıyor. Tekerlekli sandalyedeki vatandaşların yardım almadan karşıya geçebilmeleri için ise geriye dönüp daha düz bir yol aramaları gerekiyor. Bulabilirlerse, bir sonraki engele kadar kendileri gidebilir belki.

Bütün engelli vatandaşlarımızın yardım talep etmeden yaşamını sürdürebilme hakkı vardır.

Kaldırım nerede?

Çöp tenekesine saklanmış olabilir mi acaba?

(Fotoğraf: Alperen - Teşekkürler!)

Kaldırımlar direklere, duraklara ya da çöp tenekelerine değil, yayalara aittir.

Çek arabanı!

Burası bir hastanenin önü. Civarda tekerlekli sandalyeler için -kötü de olsa- kullanılabilir rampası olan nadir yerlerden biri. Daha birkaç gün önce tekerlekli sandalyeli bir çocuğu tam burada gördüm. Ailesi onu tekerlekli sandalyeden alıp arabaya bindirmek üzereydi. Çocuk ailesinin yardım etme teklifine karşılık kendi kendine binmek istediğini söylüyordu. Bugün ise yardımsız istediği yere gidebilmesi mümkün değil.

Bütün engelli vatandaşlarımızın yardım talep etmeden yaşayabilme hakkı vardır. Bizim sorumluluğumuz onlara uygun ortamı sağlamaktır.

Arada bir yuvarlanmak isteyenlere

Tekerlekli sandalye kullanan vatandaşlarımızın merdivenden çıkmasına imkan yok. Onlar için uygun eğimde rampalar yapılması gerekiyor. Ancak çoğu zaman bu rampalar "Eğimli bir yer olsun merdivenin yanında, tamamdır" düşüncesi ile gelişigüzel yapıldığı için yuvarlanmaktan başka bir işe yaramıyorlar.

Tramvay durağının yanındaki bu rampa fotoğrafta göründüğünden daha da eğimli. Tekerlekli sandalyedeki vatandaşımızın bu saçmalığı kullanmasına imkan yok. Zaten, fotoğrafın üstünde de görüldüğü üzere, rampa bir basamaklar yumağı içinde izole bir halde.

Bir işi neden yaptığını bilmeden, "yapmış olmak için yapmak" böyle bir şey işte.

Kaldırımsız

Bu yolda hem ev dönen araçlar için tehlike oluşturuyor, hem de direkler kaldırımdan geçmek isteyecek yayaları o tehlikeli yola inmek zorunda bırakıyor.

Direkler Diyarı

Orman - Dikkat ayı çıkabilir!

"Yaşamak bir ağaç gibi hür ve bir orman gibi kardeşçesine" ama kaldırımda değil!